Systemen ontworpen door de mens, ze zijn overal. Computers, software, beveiliging, logistiek, etc. Maar ook het onderwijs, bedrijfsleven, zorg en zelfs de overheid zijn systemen. Sterker nog: we zijn onderdeel geworden van systemen waarbij we te ver verwijderd zijn geraakt van menselijkheid en vertrouwen.
Huidige systemen en structuren sluiten niet meer aan op de behoeften van de mens en planeet anno nu. We zullen stapje voor stapje de systemen moeten ontmantelen tot de kern en opnieuw moeten gaan inrichten. Waarom?
“Wij leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk.” – Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid.
We zien in de energie- en warmte sector al grote veranderingen. Vele discussies gaan hier al jaren aan vooraf: is klimaatverandering nu wel of niet te wijten aan de hoge CO2 concentraties in de atmosfeer? Nu de overheid ingrijpt versnelt het proces, we moeten wel. Uiteraard zal er nog steeds veel weerstand zijn, want we moeten veranderen en dat doen we nou eenmaal niet graag. En daarbij gaat het geld kosten, wie gaat dat betalen? Gelukkig zijn we gaan poetsen: het oude systeem gaat langzaam op de schop en er komt een nieuw systeem.
Echter zijn de meeste sectoren en bedrijven nog niet toekomstbestendig. Een aantal voorbeelden:
Onderwijs: kinderen met elk hun talenten en interesses, moeten op de basisschool allemaal hetzelfde leren en kunnen. Prestatiegericht, ze worden allemaal op dezelfde vaardigheden afgerekend. Er is maar 1 systeem, al generaties lang. Ok, tegenwoordig zijn er iPads, koptelefoons, werkgroepen en scholen die het net even anders hebben ingericht; maar de basis is nog steeds hetzelfde. Kijk ik naar mijn generatie, dan was het een prima systeem. Maar de wereld en ook de mens verandert; evolutie heet dat. Kinderen van nu zijn anders dan de kinderen van 30 jaar geleden; gevoeliger, autodidact en hebben specifiekere talenten omdat de veranderende wereld daarom vraagt.
Door systemen denken we in hokjes en we proberen nog steeds alle kinderen in 1 hokje te plaatsen.
Het bedrijfsleven: je gaat met je diploma op zak als jonge hond ergens aan de slag en zit boordevol ideeën. Als je geluk hebt worden die deels gerealiseerd, maar als je pech hebt loop je tegen de plafonds aan van de bekende managementlagen. Bam! Alweer een systeem. Na een paar jaar werkzaam te zijn geweest in het bedrijfsleven ga je voor jezelf beginnen waarbij je kennis en mensen om je heen verzamelt; gebaseerd op vertrouwen en collectief ondernemen. ‘Co-creatie’ of ‘netwerkorganisaties’ wordt het ook wel genoemd. Conventionele bedrijven die traditioneel naar binnen zijn gericht kunnen het beste hierin mee gaan om jong talent te behouden.
Daarnaast zijn de meeste bedrijven ingericht op specialisaties; je hebt een bepaalde rol. Maar wat als je interdisciplinair bent: jouw kracht zit hem juist in het combineren van de disciplines zodat het project efficiënter verloopt. Grote kans dat je jouw talenten niet optimaal kan benutten in het huidige bedrijfsleven.
Door systemen denken we in hokjes, maar past iedereen nog wel in een hokje?
De zorg: sommige systemen hebben we zo ingewikkeld gemaakt dat we het zelf niet meer snappen. Het zorgsysteem is hier een goed voorbeeld van. Privatisering heeft ervoor gezorgd dat iedere partij in het systeem voor zijn eigen hachje gaat; winst heet dat. Met allerlei contracten, regels en afspraken tot gevolg. Maar zou de ‘mens’ niet centraal moeten staan in de zorg? People, planet en profit zou in balans moeten zijn, anders gaat het één ten koste van het ander. Waarom zien we geld dan vaak als doel en niet als middel, daar waar het ooit voor bedoeld was?
Over menselijkheid binnen de zorg even een persoonlijk voorbeeld: bloedprikken met mijn dochter van 2 jaar. Na een half uur wachten waren we aan de beurt bij de balie. Echter was de datum op het formuliertje verlopen; verkeerd ingevuld. Ik moest een nieuw formuliertje halen bij de poli van de specialist waarna we weer een half uur moesten wachten om te kunnen prikken. Eerst prikken en daarna een formuliertje halen met alleen een andere datum dat kon niet; dan raakte het systeem in de war.
Door systemen zijn we minder flexibel. Een systeem kent vaak maar 1 weg van A naar B, terwijl een mens gezegend is met een creatief geheugen die in kan spelen op veranderende omstandigheden.
Laten we weer gaan uitzoomen:
Systeemdenken is op zich helemaal niet verkeerd. Volgens Wikipedia is systeemdenken: “een wetenschappelijke benadering die tracht het overzicht van het geheel te behouden, in plaats van zich te concentreren op afzonderlijke onderdelen zonder te overwegen welke rol deze delen in het groter geheel spelen.”
Terug naar de quote van Jan Rotmans over ‘verandering van tijdperk’. Transities, dus systeemveranderingen, zullen zich in iedere sector af gaan spelen.
Industrie: hoe serieus moeten we de importheffingen nemen? Worden landen meer zelfvoorzienend? Moeten we weer maakindustrie naar Nederland/Europa halen? Kijkend naar de CO2 emissies ten gevolge van transport, zou dit overigens geen gek idee zijn.
Landbouw: de veestapel moet inkrimpen. Kunnen we overstappen naar meer en verschillende gewassen om meer monden te voeden waarbij we met het bioafval plastics kunnen maken? Wat te doen met de uitgeputte landbouwgrond?
Ouderenzorg: hoe zorgen we ervoor dat die grote groep babyboomers over 10-20 jaar goed verzorgd gaan worden? Moeten alle werkgevers flexibeler worden m.b.t. mantelzorg?
Ziekenzorg: voorkomen is beter dan genezen. Welvaartsziektes zijn er meer dan ooit welke preventief kunnen worden aangepakt. Gaat de rol van de huisarts veranderen? Een verwijsbrief naar de biologische groenteboer i.p.v. naar de apotheek?
Je ziet dat sectoren onderling elkaar beïnvloeden. Transities/systeemveranderingen moeten daarom op een holistische wijze worden aangepakt; kijk niet alleen naar je eigen sector.
Hiervoor zijn, naast de overheid, wetenschappers, bedrijven en consumenten, ook interdisciplinaire mensen nodig. Innovators met een grote verbeeldingskracht. Het analyseren en oplossen van maatschappelijke innovatie-vraagstukken in verschillende sectoren, gericht op de toekomstige behoeften van mens en planeet. Samengevat in 2 woorden: transdisciplinaire innovatie. Op mijn site onder het kopje ‘hoe’ is hier al iets over te lezen. Binnenkort schrijf ik hierover een nieuwe blog.