Je hebt vast wel eens gehoord van cross-sectoraal, sector-overstijgend, holistisch of interdisciplinair een probleem aanpakken en oplossen. Maar wat is nu transdisciplinaire innovatie? Dat ga ik aan de hand van voorbeelden uitleggen.
Iedereen kent wel een probleem wat niet zomaar op is te lossen omdat er andere factoren zijn waar je tegen aanloopt om je ideale oplossing toe te passen. Wat er dan meestal wordt gedaan: de oplossing aanpassen zodat hij toch binnen het huidige systeem kan worden toegepast. Ah, systemen… daar schreef ik eerder een blog over met de strekking: “Menselijke systemen voldoen niet meer aan de huidige en toekomstige behoeften van mens en planeet.”
Wat kunnen we daaraan veranderen? En wie hebben we daarbij nodig? Om met die laatste vraag te beginnen: Iedereen! Als eerste moeten we ons beseffen dat systemen niet meer voldoen doordat ze bijvoorbeeld te ingewikkeld zijn ingericht zoals o.a. het zorgsysteem. Een nieuwsartikel kopte afgelopen week: “Minder mensen maken gebruik van Wlz, maar kosten stijgen”. (Wlz = Wet langdurige zorg) Hoe kan dit?
Vaak zijn bedrijven die in de zorg betrokken zijn, gericht op winstmaximalisatie. Denk ook aan adviesbedrijven die de ingewikkelde regels rondom Wlz moeten uitleggen en toepassen bij bijvoorbeeld zorginkoop. Helaas gaat dit ten koste van de patiënten / cliënten en verzorgers. Regels, afspraken, contracten en zelfs boetes zijn een gevolg van het ego-systeem. Ieder bedrijf (en logisch ook) handelt vanuit eigenbelang, want ze willen bestaansrecht houden. Maar heb je nog wel bestaansrecht?
Een treffende vergelijking is de gas- en energietransitie. Producenten en verkopers van gasfornuizen krijgen het moeilijk omdat we van het gas af moeten. Denk ook aan kolencentrales en benzine/diesel-tankstations: grote kans dat ze over 20 jaar verleden tijd zijn.
Zo verdwijnen er bedrijven, maar komen er ook weer bedrijven bij. Bijvoorbeeld: zonnepanelen-installateurs, bedrijven die elektrische laadpalen voor auto’s neerzetten of waterstof-tankstations. Bedrijven die hun bestaansrecht dreigen te verliezen kunnen beter meeveren: in plaats van gasfornuizen kun je je beter richten op inductie- of elektrische kooksystemen.
In navolging van de energie- en gassector zouden we ons binnen iedere sector en branche af moeten vragen: zijn we tevreden met het huidige systeem? Voldoet dit systeem nog? Zo niet, hoe zouden we het wel willen inrichten? En heeft mijn bedrijf dan nog bestaansrecht? Zo nee, waar moet ik me dan wel op richten?
Het moeilijke hierin is dat je beter vanaf nul kan beginnen met inrichten. Ook Kipster heeft dit gedaan: de meest dier-, mens- en milieuvriendelijke kippenboerderij ter wereld. De mensen achter Kipster hebben de kip centraal gezet en zich afgevraagd: wat is de behoefte van de kip? Zo ontstond er een nieuw concept en verdienmodel doordat o.a. reststromen van voedselproducenten (voor de mens) als voedsel voor de kippen wordt ingezet. Er is nauwelijks nog landbouwgrond nodig om voer speciaal voor kippen te produceren. Ook de uitstoot van fijnstof wordt doeltreffend aangepakt, want ook voor het welzijn van de kip is fijnstof niet gewenst. Waarschijnlijk zet Kipster met dit concept een systeemverandering in gang en mocht dit concept breed worden opgepakt dan moeten kippenvoer-producenten het roer gaan omgooien; het zal je dan ook niet verbazen dat de meeste weerstand uit deze hoek zal komen.
Dan nu de link naar transdisciplinaire innovatie. Kort samengevat houdt het in dat er meerdere disciplines (zoals wetenschap, design en marketing) worden gecombineerd en verschillende sectoren of branches worden betrokken met als doel: het oplossen van ingewikkelde maatschappelijke vraagstukken die bijdragen aan een transitie / systeemverandering. Transdisciplinair wil ook zeggen: verder kijken dan je eigen sector. Je denkt cross-sectoraal of sector-overstijgend. Ik spreek daarom ook wel van “innoveren door transdisciplinair denken”
Een voorbeeld uit de praktijk: hoe kunnen we van plastic verpakkingen die we weggooien weer nieuwe verpakkingen maken? Om dit te bewerkstelligen zal de afvalsector moeten gaan samenwerken met recyclingbedrijven (die het omzetten naar granulaat), plastic-verwerkingsbedrijven, winkelketen en/of brandowners. Vergeet ook de overheid niet of andere instanties in verband met voedselveiligheid. Vaak is er alleen communicatie tussen opvolgende bedrijven in de keten en je ziet dat de mogelijkheden van plastic-recycling maar mondjesmaat binnenkomen bij de brandowners die de verpakkingskeuzes maken. Gevolg: gerecyclede plastics, wat we al lang kunnen, wordt niet of nauwelijks toegepast omdat de kosten te hoog blijven t.o.v. virgin materiaal. Strenger beleid kan uitkomst bieden: bijvoorbeeld verplichten dat producenten in 2020 minimaal 25% gerecycled content gaan toevoegen aan hun eindproducten, daar waar het mogelijk is.
Een ander voorbeeld: samenwerken met je concurrenten. Neem nou The Higg Index: een samenwerking tussen Nike, Adidas, Puma en REI om de CO2 voetafdruk van alle sportschoen-materialen in kaart te brengen. Dit was nodig om naar 1 systeem te gaan: afspraken binnen de branche om geen appels met peren te vergelijken. “Samenwerken is het nieuwe concurreren.”
Dit vergt intensieve samenwerking waarbij bedrijven hun concurrenten als partner moeten zien. Zeker de bedrijven die overbodig dreigen te worden in een nieuw systeem zullen de handen ineen moeten slaan. We gaan van een ego-systeem naar een eco-systeem: van ‘eenheid door afspraken’ naar ‘eenheid door interactie’. Wil je bestaansrecht houden moet je meegaan in de transitie / systeemverandering die binnen jouw sector wordt ingezet.
Maar dan de grootste bottleneck:
“Mensen in het systeem kunnen zich het slechtste voorstellen dat het anders kan” – Marjan Minnesma, directeur stichting Urgenda
En dat is precies waar een transdisciplinaire innovator bij kan helpen omdat hij/zij niet in het systeem zit. Op het eerste gezicht ‘domme’ waarom-vragen blijken ineens treffend, want ja: waarom doen we het eigenlijk zo? Een innovator zal zich moeten verdiepen in het bedrijf, de keten, de branche, de klanten, de gebruiker en de sector om een heldere probleemomschrijving te vormen. Wat zijn de behoeften van de mens en planeet hierin? Verbeeldingskracht speelt een grote rol en tijdens het proces wordt er voortdurend ingezoomd en uitgezoomd. Dit wordt ook wel Frame Creation genoemd wat perfect wordt uitgelegd in deze animatie:
Deze blog wil ik graag afsluiten met mijn missie: “Transdisciplinair denken als sleutel voor het ontdekken van onze toekomstige behoeften & het ontwerpen van creatieve oplossingen.”